Interview met Louise O. Fresco over Kruiden, kokkels en kippen

Een kwestie van helder denken en nieuwsgierig blijven

Door Hugo Jager - 18 september 2023

Je kijkt om je heen en ineens heb je een briljant inzicht. Aan het begin van haar essay Kruiden, kokkels en kippen voor de Maand van de Geschiedenis bespreekt Louise O. Fresco belangrijke eurekamomenten. Archimedes bijvoorbeeld, die in bad zat en ontdekte dat ondergedompelde voorwerpen schijnbaar lichter zijn. Of Newton, die een appel op zijn hoofd kreeg en daardoor nieuwe inzichten kreeg voor zijn zwaartekrachttheorie.

‘Eigenlijk is zo’n eurekamoment in de wetenschap heel zeldzaam,’ zegt Louise O. Fresco. Volgens haar doet een anekdote over een geniale ingeving niet helemaal recht aan de wetenschap. ‘Eureka suggereert dat een eenzaam genie op een bepaald idee komt. Zo brengt diegene de wetenschap vooruit. Maar wetenschap is vooral een kwestie van helder denken en nieuwsgierig blijven. Van fouten maken en samenwerken met anderen.’ Fresco vindt het een goed teken dat veel mensen zich daarbij betrokken voelen. ‘Iedereen is nieuwsgierig. We leren in deze tijd steeds beter om te gaan met ingewikkelde kwesties. Denk maar aan het klimaatprobleem. Iedereen moet zich daartoe verhouden en is dus ergens wel benieuwd hoe het zit.’

De auteur gaat nog een stap verder. ‘Je verliest iets aan de rijkdom van het leven als je je niet in de wetenschap verdiept. Je begrijpt beter waar we nu staan als je ook het verleden kent. En je begrijpt ook nog eens wat de zorgen van morgen zijn.’

De rijkdom van wetenschap

Fresco vindt dat je niet elke ontdekking in de wetenschap als vanzelfsprekend moet beschouwen. ‘Als je bijvoorbeeld naar corona kijkt, dan zie je dat de manier waarop ziektekiemen zich ontwikkelen pas heel recent ontdekt is. Dat de mens iets kan overdragen van de één naar de ander, dat is dus eigenlijk recente geschiedenis. Als corona ons twee eeuwen geleden was overkomen, dan hadden we er niets aan kunnen doen.’ We mogen ons er volgens haar best van bewust zijn dat de wetenschap ons verder kan brengen. ‘Het vergaren van kennis gebeurt overal. Op de universiteit, bij de overheid, maar ook binnen bedrijven. Het is een triomf van de wetenschap dat er zo snel een vaccin kwam. En dat het zo snel geproduceerd kon worden.’

De autodidact en de wetenschapper

In haar essay vertelt Fresco over de wetenschappers Georg Rumphius en Christiaan Eijkman. ‘Ze zijn allebei heel relevant voor vandaag. Het zijn ook mooie verhalen. Heel verschillend. De eenzame autodidact tegenover de jonge wetenschapper.’ Rumphius had geen wetenschappelijke achtergrond, maar raakte als ambtenaar van de VOC gefascineerd door de variatie aan planten op Indonesië. In zijn Kruidboek legde hij precies vast waar wat te vinden was. Beslist uniek volgens Fresco. ‘Hij heeft door zijn nauwkeurige documentatie laten zien waar de biodiversiteit zat. Je hebt voor veel gebieden geen uitgangssituatie. Dus je weet niet hoe het veranderd is. Er kunnen allerlei verschuivingen zijn opgetreden. Wij hebben dat nou voor deze plek vanaf 1700 tot nu. En dat zie je maar op heel weinig plaatsen.’ Fresco laat me een paar gedetailleerde tekeningen zien. ‘Ik heb alles wat er nog is mogen inzien in Leiden. De boeken in handen gehad die hij ook in handen heeft gehad. Het is prachtig, zo mooi om te zien!’

Een andere wetenschappers die Fresco in haar essay een plek geeft is Christiaan Eijkman. Een Nederlandse arts die in opdracht van de VOC onderzoek deed naar beriberi. Dat is een aandoening waarbij neurologische problemen ontstaan en tot de dood kan leiden. In Nederlands Indië was deze aandoening een groot probleem. Eijkman ontdekte dat kippen die zilvervliesrijst kregen gezond bleven, terwijl kippen die witte rijst aten doodgingen. Maar de reden daarvoor wist hij nooit te achterhalen. ‘Hij was iemand met een goede opleiding, cum laude gepromoveerd, die een team zit met alle steun van de overheid. Toch hield hij heel lang vast aan de verkeerde hypothese. De tragiek was dat anderen het nog iets beter zagen. Maar hij kreeg de Nobelprijs.’

Eijkman dacht namelijk dat witte rijst een soort gif bevatte, waartegen het vliesje om de rijst bescherming bood. Wetenschapper na hem constateerde dat het ontbreken van een bepaalde stof in het voedsel tot de ziekte leidde. Dat laatste zorgde voor een doorbraak. Nu kennen wij die stof allemaal als vitamine B1 en komt een gebrek in de westerse wereld nauwelijks meer voor.

‘Je ziet dat dat de wetenschap als geheel hoopvol stemt,’ besluit Fresco. ‘Onze levens zijn oneindig veel gezonder dan drie generaties voor ons. Tweehonderd jaar geleden was de gemiddelde levensverwachting 35 jaar, nu is dat in Nederland over de 80. En dat is in hoge mate te danken aan de toepassing van wetenschap.’

Louise O. Fresco, Kruiden, Kokkels en kippen. Wetenschap als ontdekkingsreis, Uitgeverij Prometheus, 64 pagina’s (€ 4,99)

Tijdens de Maand van de Geschiedenis is het essay te koop in de boekhandel. Kijk voor meer informatie op www.maandvandegeschiedenis.nl